Takie groźby Rosjan są „tradycyjne” i mają nieprzerwany ciąg od czasów imperialno-sowieckich. W tym artykule prześledzimy pokrótce historię radzieckiej 43 Armii Rakietowej, która w okresie zimnej wojny była jednym z symboli tego typu zagrożeń w kontekście możliwej konfrontacji USA z ZSRS. Przegląd jej historii, a także jej wpływu na środowisko miasta Winnicy stworzył w 2021 roku kandydat nauk historycznych Serhii Gula w pracy „Zamoście Wojskowe”.
Po zakończeniu II wojny światowej niemal natychmiast na arenie międzynarodowej rozpoczęła się kolejna konfrontacja na dużą skalę. Nazwano ją „zimną wojną”. Opierała się ona na rozbudowie broni nuklearnej, która była wówczas nowością. Nie mniejsza była także rywalizacja w zakresie sposobów „dostarczania” ładunków jądrowych do celu i odstraszania wroga. Pomimo niezmiennego znaczenia lotnictwa i potencjału jego integracji z osiągnięciami radzieckiego kompleksu nuklearnego, pierwszeństwo otrzymała nowa strategia – dostarczanie z użyciem rakiet broni masowego rażenia. Dowództwo radzieckie podjęło decyzję o utworzeniu nowego typu wojsk – strategicznych sił rakietowych. Oddziały rakietowe stale doskonaliły swoje właściwości taktyczne i strategiczne i były symbolem wyścigu zbrojeń. Miasto Winnica stało się siedzibą dowództwa naprawdę potężnego systemu – 43. Armii Rakietowej (zwanej dalej RA) – rakietowej „tarczy nuklearnej” Związku Radzieckiego.
1 lipca 1960 roku (20 sierpnia, w zależności od ram regulacyjnych formacji) 2. Armia Powietrzna ZSRS została przekształcona w 43. RA. Początkowo składała się z siedmiu dywizji, z czego sześć stacjonowało na terenie Ukrainy, jedna – na terenie Osetii Północnej. Następnie zwiększono liczbę dywizji do 10. Dowództwo Winnicy zarządzało jednostkami rakiet nuklearnych zlokalizowanymi na Ukrainie, Białorusi i w Rosji. Stanowisko dowodzenia 43. RA znajdowało się wówczas poza granicami miasta (obecnie jest to pas lasu w pobliżu ul. Siergieja Żulińskiego). W sumie w ZSRS zainstalowano 294 wyrzutnie. W Winnicy – około 16.
Siedziba 43. RA mieściła się na terenie 1. miasteczka wojskowego, na terenie dawnej Wojskowej Szkoły Technicznej im. Bohdana Chmielnickiego. W 1971 roku dla siedziby głównej wybudowano nowy, pięciopiętrowy budynek. Później powstał tu także plac apelowy, boiska sportowe, kawiarnie, sklepy, klub i jadalnie.
W swoim rozwoju 43 RA przeszła kilka etapów, które związane są przede wszystkim z udoskonalaniem lotniskowców i zmianami w systemie stosunków międzynarodowych, w szczególności w zakresie redukcji broni nuklearnej.
W różnych okresach istnienia 43. RA składała się z około 10 dywizji rakietowych (dalej – rd): 19 rd (Chmielnicki), 32 rd (Postawy), 33 rd (Mozyr), 35 rd (miasto Ordzhonikidze), 37 Gwardyjska rd (miasto Łuck), 43 Gwardyjska rd (miasto Romny), 44 rd (miasto Kołomyja), 46. (miasto Pierwomajsk), 49. Gwardii (miasto Lida), 50. (miasto Biłokorowicze), 80. ośrodek szkoleniowy Sił Zbrojnych Rosji (miasto Kotovsk) , zakład remontowy, dwa arsenały, dwa obiekty „C”, baza likwidacyjna, sanatorium „Frunzenske”. Dywizje obejmowały 54 pułki rakietowe, około dwustu jednostek wsparcia specjalnego, technicznego i tylnego, ponad 60 000 personelu.
Od 1991 r. 43. RA posiadała dwie najpotężniejsze dywizje rakietowe (Chmielnicka i Perszotrawnewa) z wyrzutniami typu „OS” („Oddzielny start”), które liczyłt 176 wyrzutni z międzykontynentalnymi rakietami balistycznymi i głowicami nuklearnymi.
Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości proces rozbrojenia nuklearnego toczył się w trudnych warunkach negocjacji dyplomatycznych i wymagał od ukraińskich dyplomatów powstrzymania się od znacznych nacisków ze strony przedstawicieli USA i Federacji Rosyjskiej. Do procesu demontażu potencjału nuklearnego włączyli się dowództwo i specjaliści wojskowi 43 Armii, których rola obejmowała realizację następujących zadań: usunięcie głowic nuklearnych, wydobycie komponentów paliwa rakietowego i wydobycie samych rakiet z wyrzutni.
Pozostałą część prac likwidacyjnych wykonał amerykański wykonawca przy współpracy z wyspecjalizowanymi ukraińskimi firmami podwykonawców. Jedną z najbardziej znanych firm, która została wykonawcą prac nad rozbrojeniem rakietowym, jest Winnica NVIP „Strum”. Oficerowie 43. RA zajmowali się także usuwaniem z terytorium Ukrainy taktycznej broni nuklearnej, której dokładna liczba głowic do dziś nie jest znana.
Historia dowodzi, że nie warto bagatelizować zagrożenia z boku Rosji i poniewolonych przez nią narodów. Dysponując ogromnymi środkami wschodni agresor będzie nadal inwestował miliardy dolarów w zbrojeniówkę, gardząc podstawowymi potrzebami mieszkańców w zakresie opieki zdrowotnej, edukacji czy usług społecznych. Razem z tym wprowadzane przez cywilizowany świat sankcji wobec Rosji muszą być nie tylko z pozoru ale uderzać w czułe punkty rosyjskiej gospodarki. Wtedy rosyjska armia może powtórzyć los 43 Armii Rakierowej i obrócić się ze światowego postrachu na kolosa na glinianych nogach.
Wasyl Iwanyszyn
