„Chwała Herostratusa” oznacza wieczne potępienie dla tych, którzy pragną sławy poprzez barbarzyńskie czyny. Podobnie jak młodzieniec z Efezu zszargał swoje imię zniszczeniem jednego z siedmiu cudów świata, tak również dziś „sława” rosyjskiej broni ukazuje się poprzez niszczenie zabytków ukraińskiej kultury. W lipcu UNESCO potwierdziła uszkodzenie 270 obiektów od czasu pełnoskalowej inwazji, w tym 116 obiektów religijnych, 27 muzeów, 95 budynków o znaczeniu historycznym i/lub artystycznym, 19 pomników, 12 bibliotek i 1 archiwum.
6 lipca Lwów został poddany zmasowanemu atakowi rakiet rosyjskich. Niestety, nie obyło się bez ofiar. Ponieważ „centrami przyjmowania decyzji” i „składami z bronią”, jak to często przedstawiają wroga propaganda, okazał się kompleks z 17 mieszkań, które znajdują się na liście obiektów dziedzictwa UNESCO „Lwów – Zespół Historycznego Centrum”. Najpilniejsze prace nad stabilizacją i restauracją tych obiektów w Ministerstwie Kultury wstępnie szacuje się na ponad 100 mln hrywien (prawie 2,5 mln euro).
23 lipca Rosja przeprowadziła niszczycielski atak na historyczne centrum Odessy, w wyniku którego zginęli ludzie i poważnie uszkodziła wiele ważnych zabytków kultury, w tym Sobór Przemienienia Pańskiego, który został zbudowany w 1794 roku i jest uważany za główną prawosławną świątynię w mieście. Część ołtarzowa została całkowicie zniszczona. Warto zauważyć, że w 1939 roku świątynia została zburzona przez władze radzieckie, ale została odbudowana już w niepodległej Ukrainie. Według lokalnych władz w wyniku ataku uszkodzonych zostało 25 zabytków architektury w mieście. UNESCO obiecuje wysłać do Odessy misję, która przeprowadzi wstępną ocenę zniszczeń.
Historyczne centrum Odessy na początku tego roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa. До niego wchodzi zespół Bulwaru Nadmorskiego, Plac Teatralny, ulice Deribasiwska i Gogola, Port Morski Odessa oraz turystyczny symbol ” „Kotwica-Serce” (który, jak się okazuje, został zaprojektowany przez rosyjskiego projektanta Artemija Lebiediewa, który otwarcie wyraża antyukraińskie poglądy po pełnoskalowej inwazji). Historia miasta ściśle wiąże się z rosyjską kulturą, co nie powstrzymuje agresora przed dokonywaniem barbarzyńskich ataków. Niestety, można spodziewać się ich kontynuacji, zwłaszcza w Odessie, biorąc pod uwagę blokadę morską, którą Rosjanie wzmacniają po wycofaniu się z porozumienia zbożowego.
Żałosny przykład oblężenia i poważnych zniszczeń, jakie w 1991 roku doświadczył portowy Dubrownik ze strony Serbów, świadczy jednak o pozytywnej wartości szybkiego wpisania miasta na listę dziedzictwa kulturowego oraz roli UNESCO w powojennej restauracji zabytków. Po poniesionych stratach i ustaleniu kosztów przywrócenia obiektów do pierwotnego stanu, zebrane materiały mogą zostać przedłożone przed sąd, w tym międzynarodowy, w celu dochodzenia odszkodowania od sprawcy strat.
W celu ochrony dziedzictwa kulturowego opracowano kompleksowy zestaw międzynarodowych narzędzi. Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury (1970 r.) oraz Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (1972 r.) Tworzą międzynarodowe ramy prawne w tym celu. Konwencja haska z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego i protokoły do niej ustanawiają dodatkowe międzynarodowe standardy dotyczące konkretnych ryzyk związanych z zagrożeniem dziedzictwa kulturowego w czasie działań wojennych. Drugi protokół do tej Konwencji w artykule 15 określa odpowiedzialność karną dla osoby, która celowo i wbrew konwencji uczyniła obiektem ataku wartości kulturowe, które znajdują się pod wzmacnianą ochroną, są chronione zgodnie z postanowieniami Konwencji i Protokołu; korzystanie z dóbr kultury w celu wsparcia działań wojennych, niszczenie lub bezprawne przejmowanie w dużym zakresie chronionego dziedzictwa kulturowego będącego pod ochroną. Strony (sygnatariusze protokołu) będą udzielać sobie wzajemnie maksymalnej pomocy w związku z dochodzeniem, ściganiem lub postępowaniem ekstradycyjnym wszczętym w związku z określonymi przestępstwami (art. 17). Protokół wszedł w życie dla Ukrainy po jej przystąpieniu w 2020 roku. Za narzędzie do walki z bezkarnością w takich przypadkach służy także Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, który klasyfikuje celowe zniszczenie obiektów zabytkowych jako zbrodnię wojenną. Uznaje to również Rada Bezpieczeństwa ONZ (której Rosja jest członkiem) w rezolucji 2347 z 2017 r. Niestety, zarówno w przypadku zbrodni przeciwko środowisku, jak i w przypadku ochrony dziedzictwa kulturowego ludzkości, rosyjska agresja ponownie wskazuje na konieczność wzmocnienia odpowiednich międzynarodowych przepisów i możliwości ścigania sprawców odpowiedzialnych za te czyny. Sprawiedliwym jest wezwanie ukraińskiego parlamentu do pozbawienia Rosji członkostwa w UNESCO. W końcu, obecny wandalizm rosyjskich terrorystów nie różni się w niczym od celowych zniszczeń starożytnych meczetów i grobowców w Timbuktu podczas powstania w Mali w 2012 roku lub zniszczenie historycznej Palmiry przez bojowników ISIS w Syrii w 2015 roku. Z drugiej strony, możliwości zadawania nieodwracalnych strat dziedzictwu kulturowemu przez Rosjan są nawet bardziej istotne niż przez ich ideologicznych poprzedników. Тo dlaczego wciąż powinniśmy dawać barbarzyńcom jakikolwiek głos wśród członków cywilizowanego świata?
Filip Wujek
