30 grudnia 2022 roku obchodziliśmy stulecie powstania Związku Radzieckiego. To dobry powód, by oceniać epokę sowiecką z perspektywy czasu i jej wpływu na teraźniejszość. Niewykluczone, że na początku 2022 roku Putin rozpoczął agresję na Ukrainę na pełną skalę, aby uroczyście uczcić odrodzenie ZSRR poprzez zajęcie ziem sąsiednich narodów pod koniec tego samego roku.
Mykoła Slobodyaniuk, doktor nauk historycznych, w swoim artykule dla internetowej publikacji głęboko przemyślał doświadczenie tak wyjątkowego eksperymentu społecznego.
W historii ZSRR można wyróżnić cztery główne okresy: 1922-1939 (okres zwycięstwa dyktatury bolszewickiej i powstania państwa totalitarnego), 1939-1953 (okres II wojny światowej i odbudowy powojennej), 1953-1985 (okres największej potęgi ZSRR), 1985-1991 (okres restrukturyzacji Gorbaczowa i upadku państwa).
Na przyszły triumf bolszewizmu znaczący wpływ mieli cesarze z dynastii Romanowów, którą później zniszczył przewrót bolszewicki.
Sytuacja robotników, których zmuszano do pracy po 12-14 godzin dziennie przez sześć dni w tygodniu, była trudna. Jednocześnie pracownikom nie zapewniano zwolnień lekarskich, zasiłków dla bezrobotnych, urlopów i emerytur. Powszechnie stosowano kary pieniężne i sprzedaż towarów robotnikom po cenach monopolistycznych, pracę dzieci. W rezultacie partie marksistowskie i idee rewolucyjne zyskiwały coraz większą popularność wśród chłopów i robotników.
Po przejęciu władzy w październiku 1917 r. bolszewicy próbowali realizować utopijne, wyidealizowane idee marksistów o społeczeństwie bezklasowym i powszechnym braterstwie, które miało opierać się na równości wszystkich obywateli, braku własności prywatnej i wyzysku. Leniniści obiecali ludności imperium wycofanie się z I wojny światowej, oddanie władzy wybieralnym radom lokalnym, zaprzestanie ucisku mniejszości narodowych, zwolnić więźniów z więzień i znieść karę śmierci, zakazać własności prywatnej, wprowadzić 8-godzinny dzień pracy, rozdzielić ziemię chłopom, a fabryki robotnikom. Biedna, zradykalizowana i słabo wykształcona część społeczeństwa entuzjastycznie popierała taki program polityczny. Obietnice te od razu zderzyły się jednak z niedoskonałością natury ludzkiej i realiami stanu wojennego. W ekstremalnych warunkach bolszewicy pokazali nie swoje reklamowe oblicze, ale swoje prawdziwe, straszne wnętrze.
Od 1918 do 1921 roku Rosja Sowiecka prowadziła politykę „komunizmu wojennego”, której głównymi cechami były: zakaz handlu prywatnego (nawet bazarów); nacjonalizacja przemysłu (jednocześnie uważano pracowników za zmobilizowanych i nie mogli oni opuszczać firmy według własnego uznania); wprowadzenie przymusowej pracy dla tych, którzy nie mogli służyć w wojsku; wprowadzenie dystrybucji żywności (konfiskata chłopom prawie wszystkich produktów rolnych). Oznaczało to, że chłopi nie mogli swobodnie korzystać z ziemi, a robotnicy nie zarządzali fabrykami. Kapitalistycznych wyzyskiwaczy zastąpiono wyzyskiwaczem w postaci „dyktatury proletariatu”.
W dziedzinie polityki narodowej, zamiast obiecanego samostanowienia dla podbitych ludów, bolszewicy przystąpili do tłumienia ruchów etnicznych i okupacji terytoriów, na których udało się utworzyć państwa narodowe. W ten sposób okupowano Ukrainę, Białoruś, Zakaukazie i Azję Środkową.
30 grudnia 1922 r. I Ogólnozwiązkowy Zjazd Sowietów zatwierdził Traktat o utworzeniu ZSRR (Związeku Socjalistycznych Republik Radzieckich). Umowa została zawarta przez Rosyjską Socjalistyczną Federacyjną Republikę Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republikę Radziecką, Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Zakaukaską Socjalistyczną Federalną Republiką Radziecką. Niezwykle ważnym czynnikiem było prawo do opuszczenia ZSRR, zapisane w niektórych republikańskich konstytucjach. Choć procedura wyjścia nie została przewidziana, sama możliwość takiego działania miała daleko idące konsekwencje. Rozpatrując pierwszy okres istnienia ZSRR, spróbujmy pokrótce ocenić każde ważne wydarzenie z lat 1922-1939.
Wojujący ateizm sowiecki nie doprowadził do powstania w ZSRR społeczeństwa niereligijnego. Religię zastąpił jedynie quasi-religią czczenia przywódców komunistycznych i idei bolszewickich. Zamiast Biblii, niepodważalna prawda była teraz zawarta w dziełach klasyków marksizmu-leninizmu, zamiast Grobu Pańskiego zbudowano mauzoleum, Stalin został ogłoszony „ojcem wszystkich narodów” zamiast Boga, a nowi apostołowie zbierały się na ostatnią wieczerzę w stołówce KC PZPR. Wypracowali własne święta i rytuały. Zamiast 10 przykazań Bożych opracowali 12 przykazań kodeksu moralnego budowniczego komunizmu.
Zwolennicy ZSRR nadal są dumni z szybkiego rozwoju radzieckiego przemysłu i zarzucają współczesnym politykom dezindustrializacji.
Bolszewicy rozpoczęli industrializację nie po to, aby zaspokoić potrzeby zwykłych ludzi, ale by stworzyć potężny kompleks wojskowo-przemysłowy, który byłby w stanie produkować wszelkiego rodzaju broń i zapewnić zwycięstwo w tych wojnach ofensywnych i obronnych, które przewidywali sowieccy analitycy. Świadczy o tym fakt, że bezwzględna większość nowo powstających przedsiębiorstw nie produkowała rzadkich dóbr konsumpcyjnych dla ludności, lecz była przeznaczona do produkcji środków produkcji.
Pozytywnymi konsekwencjami uprzemysłowienia był wzrost wydajności pracy o 90% oraz powstanie znacznej liczby zaawansowanych przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu.
Powszechny zarzut rasistów, że ZSRR stworzył dla Ukrainy potężny przemysł, nie wytrzymuje spotkania z logiką. Związek Radziecki bez ludów, które go zamieszkiwały, bez bogactw naturalnych tych ludów staje się abstrakcją.
Reklamując swoją industrializację, komuniści jakoś nigdy nie wspomnieli, kto im w tym pomógł. To były te, których tak bardzo nienawidzili: Amerykanie, Niemcy, Włosi i inni zachodni specjaliści. 200 000 specjalistów przybyło tylko z USA, które zbudowały 1500 zakładów i fabryk. To zagraniczni specjaliści dokonali sowieckiej industrializacji.
Kolektywizacja (1928-1937).
Pod pozorem kolektywizacji Sowieci planowali pozbawić chłopów własności ziemi i narzędzi, zrobić z nich ponownie poddanych i zmusić do poddanej pracy na ziemi kołchozowej (czytaj – państwowej). Od 1922 r. w ZSRR wprowadzono instytucję meldunkową, a od 1932 r. system paszportowy.
Wielki głód 1932-1933
To nie był tylko głód, ale zaplanowane ludobójstwo narodu ukraińskiego. Rasiści lubią mówić, że głód panował nie tylko na terenie Ukraińskiej SRR, a zatem nie było to celowe ludobójstwo. Ale faktem jest, że region Kubania, Środkowej i Dolnej Wołgi również miał duży odsetek Ukraińców w swojej populacji.
Horror Hołodomoru polegał nie tylko na 4-10 milionach zabitych i zniszczeniu puli genowej narodu ukraińskiego, ale także w tym, że zadał potężny cios duchowej i moralnej stabilności Ukraińców, upokorzył ich godność narodową i pozostawił ciężką traumę historyczną. Zamiast przeprosić Ukrainę za tę zbrodnię, współczesne społeczeństwo rosyjskie i władze najpierw nie uznały samego faktu głodu, potem jego skali, a następnie zaprzeczały jego ludobójczemu charakterowi.
Represje. Represje stalinowskie miały na celu ustanowienie niepodzielnej władzy Stalina poprzez stworzenie atmosfery paraliżującego strachu i całkowitej kontroli państwa nie tylko nad społeczeństwem, ale także nad życiem prywatnym obywateli. Prześladowania inteligencji ukraińskiej stały się elementem represji władz sowieckich.
Rewolucja kulturalna. W 1923 roku Lenin poruszył kwestię rewolucji kulturalnej. Problem polegał na tym, że wielu ludzi nie popierało bolszewików i tęskniło za przeszłością. Ideologia komunistyczna była im obca i niezrozumiała. Dlatego głównym celem przemian kulturowych było stworzenie nowego „człowieka sowieckiego” z nowym komunistycznym światopoglądem poprzez stworzenie upolitycznionej kultury sowieckiej i wielopoziomowego systemu propagandy. Rezultatem rewolucji kulturalnej było powstanie inteligencji socjalistycznej, w tym tzw. „czerwonej profesury”, która stała się solidnym filarem reżimu.
Model siemaszkowski. Wśród pozytywnych osiągnięć epoki sowieckiej należy osobno odnotować piramidę Siemaszki. Pod kierownictwem Nikołaja Aleksandrowicza w latach 1918-1930 powstał radziecki system opieki zdrowotnej, który również nigdy nie był pierwszym, ale stał się jednym z najlepszych w tamtym czasie na świecie. Jej głównymi cechami było budżetowe zaopatrzenie w lekarstwa, a stworzenie systemu higieny i profilaktyki chorób stało się kamieniem węgielnym państwowej polityki zdrowotnej.
Podsumowując, możemy powiedzieć, że ZSRR stał się reinkarnacją Imperium Rosyjskiego. Władze sowieckie przedłużyły jego istnienie o co najmniej 80 lat. Mimo znaczących pozytywnych osiągnięć w sferze społecznej, naukowej i artystycznej, bolszewicy zbudowali ustrój totalitarny, który, choć był popierany przez większość społeczeństwa, ale nie mógłby przetrwać bez atmosfery strachu, ciągłego terroru, kontroli państwa nad wszystkimi sferami życia ludzkiego i społeczeństwa.
